τεστ ψυχολογικά

Ειδικές ψυχοδιαγνωστικές μέθοδοι, δηλαδή ιδιαίτεροι τύποι ψυχολογικής εξέτασης, που εφαρμόζονται στον άνθρωπο και κατ’ εξαίρεση και σε ζώα. Η αρχή στην οποία βασίζονται τα ψυχολογικά τεστ είναι πολύ απλή. Ο εξεταστής υποβάλλει έναν ή περισσότερους ταυτόχρονα εξεταζόμενους σε προκαθορισμένες και πάντα όμοιες καταστάσεις - ερεθίσματα, οι οποίες προκαλούν τη συμπεριφορά των υποκειμένων, που εκδηλώνεται με ορισμένη κλίμακα αντιδράσεων. Οι τρόποι αντίδρασης κάθε υποκειμένου συγκρίνονται, με ομοειδή και προκαθορισμένα κριτήρια, με τις αντιδράσεις, που προκαλεί το ίδιο ερέθισμα σε μια ομάδα - πρότυπο υποκειμένων παρόμοιων προς τα εξεταζόμενα και μπορούν να συσχετιστούν ποιοτικά και ποσοτικά με ορισμένα ψυχολογικά χαρακτηριστικά αυτών των τελευταίων. Ο όρος ψυχολογικό τεστ, διεθνούς χρήσης, προέρχεται από την αγγλική έκφραση mental test, που τη χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Αμερικανός Τζ. Μακ Κιν Κατέλ, για να χαρακτηρίσει τις μεθόδους, που επινόησε ο ίδιος, με τον σκοπό, να έχει πληροφορίες σχετικά αντικειμενικές, ως προς τη διαφορετική ικανότητα των ανθρώπων για τις λειτουργίες αντίληψης, μνήμης, κρίσης κ.ά. Σήμερα, προτιμάται η χρήση του επιθέτου ψυχολογικό, γιατί υπάρχουν μέσα (π.χ. τα ονομαζόμενα τεστ χαρακτήρα ή προσωπικότητας) με τα οποία υπολογίζονται και διάφορες μη νοητικές διαστάσεις (π.χ. συγκινησιακές) του ανθρώπου. Η λέξη τεστ υποδηλώνει τη φύση της πληροφορίας που λαμβάνεται, δηλαδή μια μαρτυρία, κατά προσέγγιση αλλά σαφή, που παρέρχεται από τη συμπεριφορά σχετικά με ατομικά χαρακτηριστικά, που δεν φαίνονται απευθείας ως τέτοια. Ο Σ. Ντε Σάνκτις, εμπνεόμενος από τη χημική ορολογία, πρότεινε τη χρησιμοποίηση της λέξης αντιδραστήριο αντί του όρου τεστ, για να υπογραμμίσει τη διαδικασία (μια αντίδραση) χάρη στην οποία επιτυγχάνεται η διάγνωση. Για να γίνουν τα ψυχολογικά τεστ αποτελεσματικά μέσα επιστημονικής ψυχολογικής εκτίμησης, πρέπει να έχουν ειδικά μετρολογικά χαρακτηριστικά παρόμοια με εκείνα των οργάνων, που χρησιμοποιούνται για σωματικές μετρήσεις. Με βάση τον ειδικό κύκλο όπου εφαρμόζονται τα τεστ, μπορεί να διακριθούν διάφοροι τύποι, μεταξύ των οποίων τα τεστ για τη νοημοσύνη, που τώρα προσαρμόζονται κατά μεγάλο μέρος στο πρότυπο, που επεξεργάστηκαν για τον υπολογισμό της νοημοσύνης των παιδιών ο Α. Μπινέ και ο συνεργάτης του Τ. Σιμόν, και στον τελειοποιημένο τύπο του Αμερικανού Λ.Μ. Τέρμαν – μεταξύ αυτών, το τεστ του Βέξλερ, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της νοημοσύνης των ενηλίκων μέσω της έννοιας του νοητικού πηλίκου, που πρότεινε ο Β. Στερν. Τα τεστ επιδεξιότητας κατάλληλα για την εξακρίβωση ειδικών δεξιοτήτων, που κατέχει το άτομο και που έχουν σχέση με την εκλογή του επαγγέλματος· τα τεστ χαρακτήρα, που, με πρόταση του Λ.Κ. Φρανκ (1939), χαρακτηρίζονται ως μέθοδοι προβολής, επειδή τα ειδικά στοιχεία της προσωπικότητας μεταφέρονται (ή προβάλλονται) και αναπαράγονται στο υλικό του τεστ: πολύ γνωστή είναι η ψυχοδιαγνωστική δοκιμασία του X. Ρόρσαχ, που βασίζεται στην ελεύθερη ερμηνεία μαύρων ή χρωματιστών κηλίδων, όπως επίσης το T.A.T. (Thematic Apperception Test) του X.Α. Μάλεϊ. Στον τομέα της παιδαγωγικής ψυχολογίας, μια από τις μεθόδους προβολής, που χρησιμοποιείται στη διευρεύνηση της συγκινητικότητας και των τάσεων του χαρακτήρα κατά την παιδική ηλικία είναι το παιχνίδι, στο οποίο το παιδί εκδηλώνει έμμεσα τόσο τις ικανότητές του, όσο και τις ελλείψεις του· υπάρχουν κάποια ειδικά παιχνίδια, που χρησιμοποιούνται για διαγνωστικούς σκοπούς, και, σε ορισμένο μέτρο, για θεραπευτικούς επίσης. Για αξιόπιστες επιστημονικές πληροφορίες, κάθε υπόθεση πρέπει να αποδειχθεί και ιδιαίτερα κάθε ψυχολογικό τεστ πρέπει να ικανοποιεί 3 απαιτήσεις: α) Εγκυρότητα: το τεστ είναι πραγματικά σε θέση να υπολογίσει ένα ορισμένο ψυχολογικό χαρακτηριστικό, όπως αποδεικνύει το γεγονός, ότι το ίδιο χαρακτηριστικό, στα ίδια άτομα, εκτιμάται κατά τρόπο ομοιόμορφο και προς άλλες διεργασίες ανεξάρτητες από το ψυχολογικό τεστ και ότι τα αποτελέσματά του επιτρέπουν να προβλεφθούν, με μεγάλες πιθανότητες, ορισμένα γεγονότα που θα συμβούν στο άτομο (π.χ. μια ορισμένη πνευματική διαταραχή). β) Σταθερότητα: οποιουδήποτε ατομικού χαρακτηριστικού επιθυμούμε τη μέτρηση· τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται από τον ίδιο εξεταζόμενο, αν υποτεθεί, ότι δεν μεταβάλλεται στο μεταξύ διάστημα, πρέπει να παραμείνουν σταθερά και σε διαφορετικούς χρόνους ή με διαφορετικούς εξεταστές. γ) Πρακτικότητα: ανάλογα με τους σκοπούς για τους οποίους χρησιμοποιείται, το ψυχολογικό τεστ πρέπει να είναι κατάλληλο από διάφορες απόψεις· π.χ. σχετικά με την ικανότητα διάκρισης ορισμένων ψυχολογικών ιδιοτήτων, που φαινομενικά μπορεί να μοιάζουν στα διάφορα άτομα ή σχετικά με το τι στοιχίζουν και με την προσπάθεια που απαιτείται από τους εξεταζόμενους. Οι επινοητές ψυχολογικών τεστ, με χρόνια πειραματικών εφαρμογών, πριν διαθέσουν σε άλλους ειδικούς αυτά τα μέσα, και βασιζόμενοι επίσης σε εκτεταμένες εφαρμογές και σε εκατομμύρια περιπτώσεων τείνουν, με αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις, να κατορθώσουν το μέγιστο της απόδοσής τους και τον καλύτερο συνδυασμό μεταξύ των προαναφερθέντων χαρακτηριστικών, που καμιά φορά δεν συμφωνούν μεταξύ τους (π.χ. εγκυρότητα, σταθερότητα, διαχωρισμούς και δαπάνη εφαρμογής). Χάρη σε αυτά τα τεχνάσματα μεθοδολογίας, συνήθως η ικανότητα των ψυχολογικών τεστ, να εκτιμούν ορισμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά αποδεικνύεται ίση ή και ανώτερη από την ικανότητα πολυάριθμων άλλων διαδικασιών (π.χ. ιατρικών διαγνώσεων, δικαστικών μαρτυριών, σχολικών βαθμολογιών) που γίνονται επίσημα δεκτές. Πρέπει ωστόσο να αναγνωριστεί ότι, παρά τις τεχνικές προσπάθειες αυτών που τα ετοιμάζουν, τα ψυχολογικά τεστ είναι ακόμα πολύ ευαίσθητα μέσα κατά τη στιγμή της πρακτικής τους εφαρμογής, γιατί η διαγνωστική τους αξία εξαρτάται από αυτόν που τα εφαρμόζει και από τον τρόπο που τα αντιμετωπίζουν τα άτομα που υποβάλλονται σε αυτά. Εκτός από μια ακριβέστερη επιστημονικοτεχνική προετοιμασία (στην ψυχολογία και στη χρήση του ειδικού τεστ, που πηγάζει από τις οδηγίες και τον έλεγχο ειδικών), όποιος εφαρμόζει τα ψυχολογικά τεστ πρέπει να τηρεί αυστηρούς ηθικούς κανόνες (π.χ. άψογη συμπεριφορά προς τον εξεταζόμενο, επαγγελματικό απόρρητο). Η απρόσεκτη και χωρίς πείρα χρήση μπορεί να εκμηδενίσει τη διαγνωστική και προγνωστική αξία των ψυχολογικών τεστ, που είναι χρήσιμη για την επίλυση προβλημάτων τόσο κοινωνικού ενδιαφέροντος (π.χ. εκλογή επαγγέλματος, νομικές πραγματογνωμοσύνες) όσο και προσωπικού (π.χ. σχολικο-επαγγελματικός προσανατολισμός, ψυχιατρικές θεραπείες). Δοκιμασία της κλίμακας ψυχοκινητικής ανάπτυξης των Μπρυνέ - Λεζίν. Το «τεστ του χωριού» του Arthus: ο τρόπος με τον οποίο το παιδί θα τοποθετήσει τα ομοιώματα αυτά, σε μικρογραφία, σπιτιών κλπ., είναι αρκετά αποκαλυπτικός.